અયોધ્યા રામમંદિર વિવાદ પર સુપ્રીમ કોર્ટના ફેસલા પર દરેક કોઈ રામમંદિર આંદોલનની આખી ઈનસાઈડ સ્ટોરી જાણવા ઈચ્છી રહ્યા છે. અયોધ્યામાં રામમંદિરને લઈને કેવી રીતે દેશમાં એક આંદોલન ઉભો થયું અને કેવી રીતે 1992માં બાબરીનો વિધ્વંસ પછી આખો કોર્ટના બારણે સુધી પહૉચ્યા. અયોધ્યામાં રામ મંદિર આંદોલનથી સંકળાયેલા એવા 20 મુખ્ય વલાંક જેને આખો આંદોલનને તેમના લક્ષ્ય સુધી પહોંચાડ્યુ.
1. અયોધ્યામાં રામમંદિરને લઈને 1983માં એક જનઆંદોલનની અવધારણા સૌથી પહેલા સામે આવી. પરમહંસ રામચંદ્ર દાસ પ્રોફેસર રાજેન્દ્ર ખન્ના(રજ્જૂ ભૈય્યા) અને દાઉદ દયાલ મહંતએ જનઆંદોલનની વાત બોલી.
2. એક વર્ષ પછી 1984 માં જ્યારે દિલ્લીમાં પ્રથમ ધર્મ સંસદનો આયોજન થયું તેમાં ફેસલો કરાયું છે કે અયોધ્યામાં ભગવાન શ્રીરામના જન્મસ્થળને શાંતિપૂર્ણ જનાઅંડોલનથી મુક્ત કરાશે. તેના માટે આ વર્ષે રામજનમભૂમિ યજ્ઞ સમિતિનો ગઠન કરાયું છે.
3. અયોધ્યામાં રામમંદિરમાં લાગેલા તાળું ખોલાવવા માટે 1984ના સેપ્ટેમ્બર-ઓક્ટોબરમાં બિહારના સીતામઢીથી અયોધ્યા સુધી જનજાગરણ યાત્રા શરૂ કરાઈ.
4. 19 જાન્યુઆરી 1986ને લખનઉમાં થયેલ ધાર્મિક સમ્મેલનમાં નક્કી કરાયુ કે 8 માર્ચ(મહાશિવરાત્રિ) સુધી રામમાંદિરનો તાળું નહી ખોલાયું ત ઓ તાળાને તોડી નાખશે.
5. 1959 માં હિમાચલ પ્રદેશના પાલમપુરમાં ભાજપની રાષ્ટ્રીય કારોબારીની બેઠકમાં પાર્ટીના રામમંદિર આંદોલનમાં જોડાવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે.
6. 1989 ની સામાન્ય ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસને પરાજયનો સામનો કરવો પડ્યો અને રાષ્ટ્રીય મોરચાના ગઠબંધનના મુખ્ય નેતા તરીકે ભાજપ અને ડાબેરી પક્ષોએ બહારથી ટેકો આપ્યો હોવાથી વી.પી.સિંઘ દેશના વડા પ્રધાન બન્યા.
7. 30. ઓક્ટોબર, 1990 ના રોજ, અયોધ્યામાં રામજન્મભૂમિ આંદોલન સાથે સંકળાયેલા નેતાઓએ કારસેવા કરવાનો નિર્ણય કર્યો.
8. ભાજપ દ્વારા રામ મંદિર આંદોલનમાં જોડાયા પછી, ભાજપે રામરથ યાત્રાને હટાવવાનો નિર્ણય લીધો. ભાજપના નેતા પ્રમોદ મહાજન દ્વારા રામરથ યાત્રાનો પ્રસ્તાવ સૂચવવામાં આવ્યો હતો અને દીનદયાલ જયંતી 25 સપ્ટેમ્બરથી શરૂ થઈ હતી. 30 ઓક્ટોબર 1990 ના રોજ રથયાત્રા અયોધ્યા પહોંચ્યા પછી કારસેવામાં જોડાવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો હતો.
9. ભાજપની રથયાત્રા ગુજરાતના સૌરાષ્ટ્રના સોમનાથથી શરૂ થઈ હતી અને મહારાષ્ટ્ર થઈને અયોધ્યા પહોંચવાનો લક્ષ્ય હતો. લાલકૃષ્ણ અડવાણીની આગેવાનીવાળી રામરથ યાત્રામાં નરેન્દ્ર મોદી, પ્રમોદ મહાજન, રાજમાતા વિજયરાજે સિંધિયા અને સિકંદર બખ્ત હતા.
10. ભાજપાની રામરથ યાત્રા જ્યારે 24 ઓક્ટોબર, ના રોજ, ઉત્તર પ્રદેશના દેવરિયા જિલ્લામાં પ્રવેશવા જઇ રહી હતી તે પહેલાં, બિહારના મુખ્ય પ્રધાન લાલુપ્રસાદ યાવદની સૂચનાથી સમસ્તિપુરમાં યાત્રા રોકી હતી અને લાલકૃષ્ણ અડવાણીની ધરપકડ કરવામાં આવી હતી.
11 લાલકૃષ્ણ અડવાણીની ધરપકડ પછી, ભાજપે કેન્દ્રની વી.પી.સિંઘ સરકારનો ટેકો પાછો ખેંચી લીધો. વી.પી.સિંઘની સરકાર પડી અને ચંદ્રશેખર વડા પ્રધાન બન્યા, જેને કોંગ્રેસ દ્વારા ટેકો મળ્યો.
12. પહેલાથી નક્કી સમય 30 ઓક્ટોબર, 1990 ના રોજ અયોધ્યામાં કારસેવા શરૂ થઈ હતા, આ દરમિયાન કાર સેવકોનું એક જૂથ જન્મસ્થળ તરફ જઈ રહ્યું હતું ત્યારે પોલીસે તેમના પર ગોળીબાર કર્યો હતો. જેમાં અનેક કાર સેવકો મૃત્યુ પામ્યા હતા. પાછળથી 2 નવેમ્બરના રોજ, કારસેવક ત્યારબાદ બાબરી મસ્જિદ તરફ આગળ વધ્યું અને ત્યારબાદ ગોળીબાર કર્યો જેમાં ઘણા કાર સેવકો મૃત્યુ પામ્યા.
13. 19991માં દેશમાં ફરી સામાન્ય ચૂંટણીઓ યોજાઈ અને ભાજપને રામમંદિર આંદોલનમાં જોડાવાનો અને આંદોલનનું નેતૃત્વ કરવાનો ફાયદો મળ્યો અને તેની બેઠકોની સંખ્યા સીધા 119 પર પહોંચી ગઈ.
14. 30 ઓક્ટોબર, 1992 ના રોજ, ધર્મસંસદમાં 6 ડિસેમ્બરે અયોધ્યામાં કારસેવા શરૂ કરવાની ઘોષણા કરવામાં આવી.
15. એલ.કે. અડવાણીએ અયોધ્યામાં રામ મંદિર નિર્માણ માટે લોકોને એકજૂથ કરવા માટે વારાણસી અને મથુરથી મુરલી મનોહર જોશીથી અલગ યાત્રા શરૂ કરી હતી.
16. 6 ડિસેમ્બર 1992 ના રોજ, જ્યારે વિવાદિત માળખું (3 ગુંબજ) તોડી રહ્યું હતું, ત્યારે લાલકૃષ્ણ અડવાણી સાથેના પ્રમોદ મહાજન ઉમાભારતી અયોધ્યામાં રામકથા કુંજની છત પર હાજર હતા. અગાઉ આ નેતાઓએ કાર સેવકોને સંબોધન કર્યું હતું.
17. લાલકૃષ્ણ અડવાણીની આત્મકથા મેરા દેશ મેરા જીવન અનુસાર કારસેવા સવારે 10 વાગ્યે પ્રારંભ થયો હતો અને અંતિમ ગુંબજ સાંજે 4.50 વાગ્યે નીચે ઉતારવામાં આવ્યો હતો.
18. કાટમાળનું માળખું તૂટી પડતાં રાત્રે હંગામી મંદિરનું નિર્માણ કરવામાં આવ્યું હતું.
19. અયોધ્યામાં વિવાદિત માળખું તૂટી જતાં ઉત્તર પ્રદેશના મુખ્ય પ્રધાન કલ્યાણે સાંજે 5.30 વાગ્યે રાજીનામું આપ્યું અને ઉત્તર પ્રદેશમાં રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાગુ કરાયું.
20. 2010 માં અલ્હાબાદ હાઇકોર્ટે સમગ્ર વિવાદ અંગે પોતાનો ચુકાદો આપ્યો હતો. આ નિર્ણયથી નાખુશ, આ કેસ સાથે સંકળાયેલા પક્ષકારો સુપ્રીમ કોર્ટ પહોંચ્યા અને હવે સુપ્રીમ કોર્ટ ચુકાદો જાહેર કરવા જઈ રહી છે.