ગુજરાતમાં નવુ વર્ષ દિવાળીના બીજા દિવસે એટલે કે પડવો અને કારતકની શરૂઆતને હેપી ન્યુ ઈયર કે બેસતુ વર્ષ કહેવાય છે. આ વખતે નવુ વર્ષ એટલે કે બેસતુ વર્ષ 2 નવેમ્બરના રોજ ઉજવાશે. સાંસ્કૃતિક, ધાર્મિક, પ્રાકૃતિક અને ભૌગોલિક વૈવિધ્ય ધરાવતા ભારતમાં અલગ-અલગ રાજ્યમાં અલગ-અલગ દિવસે નવું વર્ષ ઉજવવામાં આવે છે. ગુજરાતમાં વસતાં વિવિધ સમુદાયોમાં પણ એક કરતાં વધુ નવાં વર્ષ ઊજવાય છે. તો સવાલ એ થાય કે ગુજરાતીઓનું નવું વર્ષ કેમ દિવાળી પછી ઊજવવામાં આવે છે? આ લેખમાં આપણે તેના પરંપરાગત અને ખગોળીય ગણતરી સહિતના કારણોની ચર્ચા કરીશું.
ઉતરભારત સહિત આપણા દેશના અનેક રાજ્યોમાં વર્ષનો છેલ્લો દિવસ ધૂળેટી હોય છે. જ્યારે ગુજરાતમાં દિવાળીનું પર્વ વર્ષનાં અંતિમ દિવસે ઉજવવામાં આવે છે એક જ દેશમાં વર્ષોથી બે પંચાગ પ્રમાણે નવા વર્ષની ઉજવણી થાય છે. તે મુજબ ગુજરાતમાં દિવાળી પછી તુરત જ નવા વર્ષનો પ્રારંભ કારતક સુદ એકમથી થશે.
વિક્રમ સંવત 2080ની વિદાય સાથે નવા વર્ષના આગમન સાથે જોડાયેલી રસપ્રદ વિગતો મુજબ વિક્રમ રાજ્યની સ્થાપન કાળ બાદ વિક્રમ સંવતનો આરંભ થયો હોવાનો ઇતિહાસ આપણે ત્યાં રહ્યો છે. પરંતુ ભારત દેશ અનેક પ્રકારની સાંસ્કૃતિક અને ઐતિહાસિક વિવિધતા ધરાવતો પ્રદેશ છે. દેશના અનેક રાજ્યોમાં નવા વર્ષનો પ્રારંભ ચૈત્ર મહિનામાં થાય છે. જ્યારે ગુજરાતની પંચાગ પ્રમાણિત પરંપરા મુજબ કારતક સુદ એકમથી નવું વર્ષ શરૂ થાય છે.
ભગવાન શ્રીરામના રાજ્યાભિષેક સાથે દેશભરમાં દિપાવલીનું પર્વ ઉજવવામાં આવે છે. તેમાં કોઇ પ્રકારનો ફેરફાર આખા દેશમાં જોવા મળતો નથી.
દિવાળીના દિવસે ઘેર - ઘેર દિવડાઓ પ્રગટે છે. ફટાકડા ફૂટે છે. આતશબાજી થાય છે. ચારેબાજુ હર્ષોલ્લાસનો જે માહોલ જોવા મળે છે. તેની પાછળ ભગવાન શ્રીરામ પ્રત્યેની અનન્ય ભક્તિ હોવાનો ભાવ છે દિવાળી આખા દેશમાં એક સરખા ભાવથી જ ઉજવાય છે. જ્યારે નવા વર્ષની ઉજવણીમાં ભિન્નતા જોવા મળે છે.
સ્કંદ પુરાણમાં દિપાવલી પર્વની ઉજવણીનો જે ઉલ્લેખ છે તે સંદર્ભમાં તેઓએ જણાવ્યું હતું કે, અજ્ઞાાનના અંધકાર ઉપર પ્રકાશનો વિજય તેનું નામ દિવાળી છે. ભારત શબ્દનો અર્થ છે ભા એટલે પ્રકાશ અથવા પ્રભા અને રત એટલે ડૂબેલુ - અર્થાત ભારત એટલે જ્ઞાાનમાં ડુબેલો પ્રદેશ.
શા માટે આપણે તેને નવા વર્ષ તરીકે ઉજવીએ છીએ? આ નવા વર્ષની ઉજવણી પાછળની પૌરાણિક કથા શું છે? તે શું ધાર્મિક મહત્વ ધરાવે છે? તો ચાલો આ ભવ્ય તહેવાર વિશે તમામ માહિતી જાણીએ! ગુજરાતી નવા વર્ષ સાથે જોડાયેલી પૌરાણિક કથા જેમ આપણે હિન્દુઓને જોયા છે, અને ખાસ કરીને ગુજરાતીઓ દિવાળીના બીજા દિવસે તેમના નવા વર્ષની ઉજવણી કરે છે, પરંતુ દરેક અન્ય તહેવારોની જેમ જ, આપણી દિવાળી અને નવું વર્ષ પણ કેટલાક આવશ્યક ધાર્મિક મહત્વ અને સંદેશાઓ ધરાવે છે
આ ઉપરાંત આપણી સંસ્કૃતિ હંમેશા તહેવારો અને ઉત્સવોને લોકો માટે કેટલાક સમજદાર શિક્ષણ અથવા પાઠ સાથે લહેરાવે છે. દિવાળી અને નવું વર્ષ પણ એક સંદેશ ફેલાવે છે. આવો જાણીએ હિન્દુ નવા વર્ષ પાછળની પૌરાણિક કથા...
આપણી પૌરાણિક કથાઓ અનુસાર આ દિવસે કૃષ્ણએ પૃથ્વીના નિર્દોષ લોકોને હેરાન કરતા દુષ્ટ રાક્ષસ નરકાસુરનો વધ કર્યો હતો. આ ઉપરાંત આ દિવસે ભગવાન રામ તેમના 14 વર્ષના વનવાસ બાદ અયોધ્યા પરત ફર્યા હતા. તેથી આપણે બધા અંધકાર પર પ્રકાશના વિજયની ઉજવણી કરીએ છીએ. તેથી જ આપણે નવા વર્ષનું સ્વાગત રોશની અને ફટાકડાથી કરીએ છીએ. વાઘ બારસથી જ દિવાળી પર્વની ઉજવણીની શરૂઆત થાય છે. આ દિવસ સાથે જોડાયેલી બીજી કથા ભગવાન વિષ્ણુ અને રાજા મહાબલિની છે. આ તહેવાર ભગવાન વિષ્ણુ દ્વારા રાજા મહાબલિને આપેલા વરદાનની ઉજવણી કરે છે. વરદાન મુજબ તે દર વર્ષે આ દિવસે તેમના રાજ્યની મુલાકાત લઈ શકે છે કે, અને તેમના લોકો સુખી, સંતુષ્ટ અને સમૃદ્ધ છે તે જોઇ શકે છે.
આ દિવસ સાથે જોડાયેલી બીજી ધાર્મિક વિધિ એ બાષ્પીભવન થયેલા તળાવોમાંથી મીઠું એકઠું કરવું અને તેનું વિતરણ કરવું છે. લોકો આવા તળાવમાંથી મીઠાના પથ્થરો એકઠા કરે છે અને દરેકને વહેંચે છે. તે 'સબરસ અર્થ' તરીકે ઓળખાય છે. જેનો મતલબ એ છે કે, આપણે સૌ એક છીએ, આ સબરસ આપણા જીવનમાં સુખ અને સમૃદ્ધિ લાવશે. લોકો ભેટ સોગાત અને મીઠાઈઓ સાથે એકબીજાની મુલાકાત લે છે અને શુભેચ્છા પાઠવે છે. તેઓ મિત્રો અને પરિવારને "નૂતન વર્ષાભિનંદન" સાથે શુભેચ્છા પાઠવે છે જેનો અર્થ છે કે, આ નવું વર્ષ તેમના માટે સુખ, શાંતિ અને અને સમૃદ્ધિ લાવશે.
બેસતુ વર્ષ - નૂતન વર્ષ - સાલ મુબારક
ગુજરાતીઓનું નવું વર્ષ કારતક સુદ એકમથી શરૂ થાય છે, જેને ગુજરાતમાં નૂતન વર્ષ (બેસતુ વર્ષ) તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે તે કારતક મહિનાના પ્રથમ દિવસે ઉજવવામાં આવે છે. નવા વર્ષને આવકારવા માટે દિવસની શરૂઆત વહેલી સવારે ફટાકડા ફોડીને થાય છે. હિંદુઓ માને છે કે, નવો દિવસ સવારના 4 કલાકથી શરૂ થાય છે. દિવાળી એ સૌથી મહત્વપૂર્ણ હિન્દુ તહેવાર છે. લોકો નવા વર્ષને ખૂબ જ આનંદ અને ઉત્સાહ સાથે ઉજવે છે. મિત્રો અને પરિવાર સાથે ખરીદી, મીઠાઈઓ અને સ્વાદિષ્ટ વ્યંજનોનો આનંદ માણવામાં આવે છે.
આ ઉપરાંત લોકો દિવા પ્રગટાવે છે, વિવિધ પ્રકારના ફટાકડા ફોડીને ઉજવણી કરે છે. આ સાથે જ મીઠાઈઓ અને ભેટ સોગાતો સાથે મિત્રો અને પરિવારની મુલાકાત લે છે. ગુજરાતી નવા વર્ષને આવકારવા લોકો રંગબેરંગી રંગોળી પણ બનાવે છે, જે ઈચ્છાનું પ્રતીક છે કે, આગામી વર્ષ તેમના અને તેમના પરિવારના સભ્યો માટે તેજસ્વી અને રંગીન રહે. લોકો આ શુભ દિવસે તેમના મિત્રો અને પરિવારને મળે છે અને શુભેચ્છા પાઠવે છે. તેઓ એકબીજાને આનંદ, સમૃદ્ધિ અને શાંતિથી ભરેલા નવા વર્ષની શુભેચ્છા પાઠવે છે. ગુજરાતી નવા વર્ષ નિમિત્તે લોકો વડિલોના આશીર્વાદ લે છે અને ભગવાન વિષ્ણુ અને દેવી લક્ષ્મીની પ્રાર્થના પણ કરે છે.