આ વ્રત શ્રાવણ મહિનાની અમાસે કુંવારી કન્યા અને સોહગણ સ્ત્રી બંને કરી શકે છે. શ્રાવણ માસની અમાસે સોમવાર આવે તો સો ગણુ ફળ મળે. અમાસના દિવસે સૂર્યોદય પહેલા સ્નાનઆદિથી પરવારીને પ્રથમ ગાયનુ પૂજન કરી તુલસી માતાનુ પૂજન કરવુ. ત્યારબાદ ગાય તુલસી વ્રત કથા સાંભળવી. વ્રત કરનારે એકટાણુ કરવુ. વ્રતમાં લીલુ અનાજ, કઠોર, લીલુ શાક અને લીલા રંગની વસ્તુ ન ખાવી અને લીલા વસ્ત્રો ન પહેરવા. આ વ્રત કરનાર કુંવારી કન્યાઓને મનગમતો જીવનસાથી મળે છે અને સોહાગણ સ્ત્રીનુ વાંઝિયામેણુ ટળે છે અને તે પરમ સૌભાગ્યની પ્રાપ્તિ થાય છે.
ગાય તુલસી વ્રત કથા
એક બ્રાહ્મણને એક છોકરી હતી. એણે ગાય-તુલસી વ્રત કરવા માંડ્યું, પણ વ્રત પૂરું થાય તે પહેલાં તે મરી ગઈ અને કોળીને પેટ પડી ! છોકરીને જોઈ કોળીલોકો કહેવા લાગ્યા : આવી રૂપાળી છોકરી ક્યાંથી ? ઢાંકણીમાં ધાણી આલો. રાંકને ઘેર રતન ક્યાંથી ? કુલડીમાં પાણી આલો.
છોકરી તો ધાણી ખાય છે, પાણી પીએ છે અને મોટીપોટી થાય છે.
એકવાર એક રાજાનો કુંવર મૃગયા રમતાં રમતાં અહીં આવી ચઢ્યો. એણે છોકરીને જોઈ અને કહ્યું: ‘છોડી રે છોડી ! તું કોણ છે ? ભૂત છે ? પ્રેત છે ? ડાકણ છે ?’
‘ના, રે ના હું ભૂત નથી, પ્રેત નથી, ડાકણ નથી.’ કુંવરે કહ્યું : તારા જેવી છોડી મેં ક્યાંય ન દીઠી !’
‘તું મને ગમે છે. હું તને ગમું તો તું મને વર !’ છોકરી કહે, ‘તમે મને ગમો છો પણ હું ‘વરુ’ શી રીતે ? તેમે તો રાજાલોક ને અમે તો કોળીલોક,’
વરાય તો યે વર ને ન વરાય તો યે વર !’ રાજકુંવરે હઠ લીધી. છોકરીએ કહ્યું : ‘આજથી આઠમે દહાડે આવજો.’ મંગળ માટલી લાવજો, મંગળ ઘાટડી લાવજો.
ખવાય તેટલું ખાઈ લેજો. પીવાય તેટલું પી લેજો.’ રાણી કહે : ‘આજનાં ખાધાં તે કાલ પહોંચતા હશે ?’
રાજા કહે : ‘પહોંચે તો ય ને ન પહોંચે તો ય.’ બીજે દહાડે તો રાજારાણી વનમાં આવ્યાં. રાણીને ભૂખ લાગી, તરસ લાગી.
રાજા તો ઝાડ ઉપર ચઢ્યો. ચારેકોર જોયું તો છેટે એક સરોવર દીઠું.
રાજા કહે : ‘જાઓ, ઉગમણું સરોવર છે એક પોસ પીજો, બે પોસ પીજો, ત્રીજી પોસ પીશો નહિ. આડા અવળી જોશો નહિ.’ રાણી તો પાણી પીવા ગયાં. એક પોસ પીધી, બે પોસ પીધી, ત્રીજી પોસ પીધી અને આડા અવળી જોયું, તો સરખી સહિયરો નાહતી દીઠી, ધોતી દીઠી, ગાય-તુલસીને પૂજતી દીઠી.
રાણીએ પૂછ્યું : ‘બહેન તમે શાનાં વ્રત કરો છો ?’
છોકરીઓ કહે : ‘ગાયમાનાં, તુલસીમાનાં વ્રત કરીએ છીએ.’ રાણી કહે : ‘એ વ્રત મને શીખવો, તો હું કરું.’
છોકરીઓ કહે : ‘તમે રાજાલોક, એ વ્રત તમારાથી થાય નહિ.’ રાણી કહે : ‘થશે, પાળીશ ને કરીશ.’
છોકરીઓ કહે : ‘દોરાની ત્રીસ સેરે ત્રીસ ગાંઠો વાળવી, પીળા પસ્તે દોરો બાંધવો અને ગાય-તુલસીની વાત કહેવી. સાંભળનાર ન હોય તો :ગાયમાને ગાળે કહેવી,
તુલસીમાને ક્યારે કહેવી, પીપળાને પાને કહેવી,
સૂરજદેવની સાખે કહેવી, ધરતીમાને ધ્યાને કહેવી,
લીલું ઝાડ તોડવું નહિ, લીલું વસ્ત્ર પહેરવું નહિ, લીલું અન્ન ખાવું નહિ. એ પ્રમાણે વ્રત કરવું.’
રાણીએ તો વ્રત લીધું અને ચાલવા માંડ્યું. ચાલતાં ચાલતાં ગામ આવ્યું. રાજારાણી ગામને ઝાંપે આવ્યા. વાજતે ગાજતે ઘરે ગયા.
ડોશી કહે : કોળીની છોકરીને ખોળા શા ને ઓળા શા ?’ ચાર દાણા ચોખાના, એક લીલું નાળિયેર એમ કરીને ખોળો ભરાવ્યો. આઠ માસ વીત્યા ને પૂરા નવ માસે રાણીને છોકરો અવતર્યો. રાજા તો ભરી સભામાં બેઠા હતા, ત્યાં ફૂલનો દડો પડ્યો.
છોકરો જન્મ્યાની વધાઈ મળી, રાજાનું મોઢું મલકાણું.
ડોશી કહે : ‘કોળીની છોકરી છોકરો શું જણે ? સાવરણી ને સૂંથિયું જ તો !’ સાસુ ઝેરીલી હતી. છ વહુઓને છોકરો નહિ ને કોળીની છોકરીને જન્મ્યો ? તેણે ભોયમાંથી ભાલા ઉગાડવા માંડ્યા. છોકરો મારી નાખવાનો ઉપાય કર્યો, છોકરાને ઉકરડાની ટોચે નાખી દેવડાવ્યો, છોકરો ત્યાંથી ગબડતો ગબડતો…
ગાયમાના ગાળે ગયો, તુલસીમાને ક્યારે ગયો,
પીપળાંને પાને ગયો, સૂરજદેવની સાખે ગયો,
ધરતીમાને ખોળે ગયો, ગાયમા ધવરાવે છે,
પીપળો પાળે છે, ધરતીમાતા રખાવાળું કરે છે.
એવામાં એક સુતારની છોકરી ગાય-તુલસીનાં વ્રત કરતી હતી, તે ગાયમાને પૂજવા આવી. એણે કુંવરને રમતો જોયો, ને બોલી :
‘ગાયમા રે ! તુલસીમા રે ! આ ભાઈ કોનો ?’ ‘તને ગમે તો તું લઈ જા !!
‘ના રે ! ના, કોનો હોય ને કોનો નહિ !’
‘હું આપું છું, તું લઈ જા ને !’ છોકરી તો ભાઈને લઈને ઘરે ગઈ.
‘મા ! મા ! ભાઈ લાવી.’
‘કોનો હોય ને કોનો નહિ ? ભૂતનો હોય, પ્રેતનો હોય,
ડાકણનો હોય !’
છોકરી કહે: ‘ના રે ! ના.’
ગાયમાએ આપ્યો ને લાવી. તુલસીમાએ આપ્યો ને લાવી.
પીપળાએ આપ્યો ને લાવી. સૂરજદેવે આપ્યો ને લાવી.’
ભાઈને પારણામાં સૂવાડ્યો. બહેન તો હાલરડાં ગાય છે: હાલો રે, હાલો, મારો ભાઈ છે રે વા’લો… છોકરો તો મોટો થયો. કાકા-બાપા કહેવા લાગ્યો.
‘બાપા બાપા ! મને લાકડાનો ઘોડો ને કાચનું પલાણ કરી આપોને !’
સુતારે તો લાકડાનો ઘોડો ને કાચનું પલાણ કરી આપ્યું. બીજે દહાડે છોકરો ઘોડાને પાણી પીવડાવવા લઈ ગયો.
લાકડાનો ઘોડો અને કાચનું પલાણ.
પી રે પાણી….પો…પો.’
એટલામાં રાજાની છએ રાણીઓ પાણી ભરવા આવી.
તેમણે કહ્યું :‘ગાંડા છૈયા ! ઘેલા છૈયા ! લાકડાના ઘોડા તે પાણી પીતા હશે ?’ લાગ જોઈને છોકરો બોલ્યો :‘ગાંડી રાણી ! ઘેલી રાણી ! રાજાની રાણી તે કંઈ સાવરણી ને સૂંથિયું જણતી હશે ?’ રાણીઓને ખોટું લાગ્યું.
રાજાએ બધી વાત સાંભળી અને રાજી થઈ ગયા. છએ રાણીઓએ વ્રત કરવાનો વિચાર કર્યો. છોડીઓ પાસેથી વ્રત લીધું, પણ વ્રત કાણું-કૂબડું કર્યું. છયેને કાણી-કૂબડી છોકરીઓ અવતરી ! ફરીથી વ્રત કર્યું. એક મને, એક ચિત્તે ને એક ધ્યાને. છયેને મોતીના દાણા જેવાં કુંવર અવતર્યા.