2002 ના બિલ્કીસ બાનો ગેંગરેપ કેસમાં આજીવન કેદની સજા પામેલા 11 પુરુષોને સોમવારે (15 ઓગસ્ટ) ગુજરાત સરકાર દ્વારા રચવામાં આવેલી પેનલે સજા માફ કરવા માટેની તેમની અરજી મંજૂર કર્યા પછી ગોધરા સબ-જેલમાંથી મુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા.
અધિક મુખ્ય સચિવ(Home) રાજ કુમારે જણાવ્યું હતું કે માફીની અરજી પર વિચારણા કરવામાં આવી હતી કારણ કે દોષિતોએ જેલમાં 14 વર્ષ પૂર્ણ કર્યા હતા, અને "ઉમર, ગુનાની પ્રકૃતિ, જેલમાં વર્તન અને તેથી વધુ" જેવા પરિબળો.
ગોધરા ટ્રેન સળગાવવાની ઘટના બાદ કોમી હિંસા દરમિયાન બિલ્કીસ પર નિર્દયતાથી ગેંગરેપ કરવામાં આવ્યો હતો. તે સમયે તે 21 વર્ષની હતી અને પાંચ મહિનાની ગર્ભવતી હતી. તેના પરિવારના સાત સભ્યોને તોફાનીઓએ માર્યા હતા.
બિલ્કીસ બાનો કોણ છે અને 2002માં તેની સાથે શું થયું હતું?
28 ફેબ્રુઆરી, 2002ના રોજ, ગોધરા સ્ટેશન પર સાબરમતી એક્સપ્રેસને આગ ચાંપવામાં આવી હતી, જેના પરિણામે રાજ્યમાં હિંસા ફાટી નીકળ્યા બાદ, બિલ્કીસ દાહોદ જિલ્લામાં તેના ગામ, રાધિકપુર ભાગી ગઈ હતી. અયોધ્યાથી પરત ફરી રહેલા તીર્થયાત્રીઓ અને કાર સેવકોની.
બિલ્કીસની સાથે તેની પુત્રી સાલેહા, જે તે સમયે સાડા ત્રણ વર્ષની હતી અને તેની સાથે પરિવારના અન્ય 15 સભ્યો હતા. થોડા દિવસો પહેલા બકરી-ઈદના અવસરે તેમના ગામમાં થયેલી આગચંપી અને લૂંટફાટ ફરી શરૂ થવાના ડરથી તેઓ ભાગી ગયા હતા.
3 માર્ચ 2002ના રોજ પરિવાર છાપરવાડ ગામમાં પહોંચ્યો. ચાર્જશીટ મુજબ, તેમના પર સિકલ, તલવાર અને લાકડીઓથી સજ્જ લગભગ 20-30 લોકોએ હુમલો કર્યો હતો. હુમલાખોરોમાં 11 આરોપીઓ સામેલ હતા.
બિલ્કીસ, તેની માતા અને અન્ય ત્રણ મહિલાઓ પર બળાત્કાર કરવામાં આવ્યો હતો અને નિર્દયતાથી હુમલો કરવામાં આવ્યો હતો. રાધિકપુર ગામના મુસ્લિમોના 17 સભ્યોના જૂથમાંથી, આઠ મૃત મળી આવ્યા હતા, છ ગુમ હતા. આ હુમલામાં માત્ર બિલકીસ, એક પુરુષ અને ત્રણ વર્ષનો બાળક બચી ગયો હતો.
હુમલા બાદ બિલ્કીસ ઓછામાં ઓછા ત્રણ કલાક સુધી બેભાન રહી હતી. તેણીને ભાનમાં આવ્યા પછી, તેણીએ આદિવાસી મહિલા પાસેથી કપડાં ઉછીના લીધા, અને એક હોમગાર્ડને મળ્યો જે તેને લીમખેડા પોલીસ સ્ટેશન લઈ ગયો. તેણીએ હેડ કોન્સ્ટેબલ સોમાભાઈ ગોરી સાથે ફરિયાદ નોંધાવી હતી, જેમણે સીબીઆઈના જણાવ્યા મુજબ, "ભૌતિક તથ્યોને દબાવી દીધા હતા અને તેણીની ફરિયાદનું વિકૃત અને કપાયેલ સંસ્કરણ લખ્યું હતું".
બિલ્કીસ ગોધરા રાહત છાવણીમાં પહોંચ્યા બાદ જ તબીબી તપાસ માટે તેને સાર્વજનિક હોસ્પિટલમાં લઈ જવામાં આવી હતી. તેણીનો કેસ રાષ્ટ્રીય માનવ અધિકાર આયોગ (NHRC) અને સુપ્રીમ કોર્ટ દ્વારા લેવામાં આવ્યો હતો, જેણે CBI દ્વારા તપાસનો આદેશ આપ્યો હતો.
બિલ્કીસ બાનો કેસ: CBIને તેની તપાસમાં શું મળ્યું?
સીબીઆઈએ તારણ કાઢ્યું હતું કે આરોપીઓને બચાવવા માટે પોસ્ટ મોર્ટમ પરીક્ષા અયોગ્ય રીતે હાથ ધરવામાં આવી હતી. સીબીઆઈ તપાસકર્તાઓએ હુમલામાં માર્યા ગયેલા લોકોના મૃતદેહોને બહાર કાઢ્યા હતા અને કહ્યું હતું કે સાતમાંથી કોઈની પણ ખોપરી નથી.
સીબીઆઈના જણાવ્યા અનુસાર, ઓટોપ્સી થયા બાદ મૃતદેહોના માથા કાપી નાખવામાં આવ્યા હતા, જેથી મૃતદેહોની ઓળખ ન થઈ શકે.
કેસની સુનાવણી કેવી રીતે આગળ વધી?
બિલ્કીસ બાનોને જાનથી મારી નાખવાની ધમકી મળ્યા બાદ ટ્રાયલ ગુજરાતની બહાર મહારાષ્ટ્ર ખસેડવામાં આવી હતી. મુંબઈની કોર્ટમાં છ પોલીસ અધિકારીઓ અને એક સરકારી ડૉક્ટર સહિત 19 માણસો સામે આરોપો દાખલ કરવામાં આવ્યા હતા.
જાન્યુઆરી 2008માં, એક વિશેષ અદાલતે 11 આરોપીઓને સગર્ભા મહિલા પર બળાત્કારનું કાવતરું ઘડવા, હત્યા, ગેરકાનૂની રીતે ભેગા થવા અને ભારતીય દંડ સંહિતાની અન્ય કલમો હેઠળ આરોપો માટે દોષિત ઠેરવ્યા હતા. હેડ કોન્સ્ટેબલને આરોપીઓને બચાવવા માટે "ખોટો રેકોર્ડ બનાવવા" માટે દોષિત ઠેરવવામાં આવ્યો હતો.
પુરાવાના અભાવે કોર્ટે સાત લોકોને નિર્દોષ જાહેર કર્યા હતા. ટ્રાયલ દરમિયાન એક વ્યક્તિનું મોત થયું હતું.
કોર્ટે જણાવ્યું હતું કે જસવંતભાઈ નાઈ, ગોવિંદભાઈ નાઈ અને નરેશ કુમાર મોરઠીયા (મૃતક) એ બિલ્કીસ પર બળાત્કાર કર્યો હતો, જ્યારે શૈલેષ ભટ્ટે તેની પુત્રી સાલેહાને જમીન પર "તોડીને" મારી નાખી હતી.
રાધેશ્યામ શાહ, બિપિન ચંદ્ર જોશી, કેસરભાઈ વહોનિયા, પ્રદીપ વહોનિયા, બકાભાઈ વહોનિયા, રાજુભાઈ સોની, નિતેશ ભટ્ટ, રમેશ ચંદના અને હેડ કોન્સ્ટેબલ સોમાભાઈ ગોરીનો સમાવેશ થાય છે.
એ પછી શું થયું?
મે 2017માં, બોમ્બે હાઈકોર્ટે ગેંગરેપ કેસમાં 11 લોકોની દોષિત અને આજીવન કેદની સજાને સમર્થન આપ્યું હતું, અને પોલીસકર્મીઓ અને ડૉક્ટરો સહિત સાત લોકોને નિર્દોષ છોડી મૂક્યા હતા.
એપ્રિલ 2019 માં, સુપ્રીમ કોર્ટે ગુજરાત સરકારને બે અઠવાડિયામાં બિલ્કીસને વળતર તરીકે 50 લાખ રૂપિયા આપવાનો આદેશ આપ્યો હતો. તેણે રૂ. 5 લાખનું વળતર સ્વીકારવાનો ઇનકાર કરી દીધો હતો અને સુપ્રીમ કોર્ટ સમક્ષ અરજીમાં રાજ્ય સરકાર પાસેથી અનુકરણીય વળતરની માંગ કરી હતી.