સોમનાથ મહાદેવ મંદિર Somnath temple history in gujarati
આ લિંગને શિવના બાર જ્યોતિર્લિંગોમાંનું પ્રથમ જ્યોતિર્લિંગ માનવામાં આવે છે. ઐતિહાસિક સ્ત્રોતો અનુસાર, આક્રમણકારોએ આ મંદિર પર 6 વખત હુમલો કર્યો હતો. તેમ છતાં, આ મંદિરનું હાલનું અસ્તિત્વ તેના પુનર્નિર્માણના પ્રયત્નો અને સાંપ્રદાયિક સંવાદિતાનું પ્રતિબિંબ છે. સાતમી વખત આ મંદિર કૈલાશ મહામેરુ પ્રસાદ શૈલીમાં બનાવવામાં આવ્યું છે. સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ પણ તેના નિર્માણ કાર્ય સાથે સંકળાયેલા છે.
આ મંદિર ત્રણ મુખ્ય ભાગોમાં વહેંચાયેલું છે - ગર્ભગૃહ, સભામંડપ અને નૃત્યમંડપ. તેમાં 150 ફૂટ ઊંચું શિખર છે. તેના શિખર પર સ્થિત કલશનું વજન દસ ટન છે અને તેનો ધ્વજ 27 ફૂટ ઊંચો છે. તેના અવરોધ વિનાના દરિયાઈ માર્ગ - ત્રિષ્ટંભ વિશે, એવું માનવામાં આવે છે કે આ દરિયાઈ માર્ગ પરોક્ષ રીતે દક્ષિણ ધ્રુવમાં સમાપ્ત થાય છે. આ આપણા પ્રાચીન જ્ઞાન અને શાણપણનો અદ્ભુત પુરાવો માનવામાં આવે છે. આ મંદિરનું પુનઃ નિર્માણ રાણી અહલ્યાબાઈએ કરાવ્યું હતું.
આ જ્યોતિર્લિંગ ગુજરાત પ્રાંતના કાઠિયાવાડ પ્રદેશમાં દરિયા કિનારે આવેલા સોમનાથ નામના વિશ્વ પ્રસિદ્ધ મંદિરમાં સ્થાપિત છે. અગાઉ આ વિસ્તાર પ્રભાસક્ષેત્ર તરીકે જાણીતો હતો. અહીં જ ભગવાન શ્રી કૃષ્ણએ જરા નામના શિકારીના તીરને તેમના સાધન તરીકે ઉપયોગ કરીને તેમની લીલાની સમાપ્તિ કરી હતી. અહીં જ્યોતિર્લિંગની કથા પુરાણોમાં આ રીતે વર્ણવવામાં આવી છે -
દક્ષ પ્રજાપતિને સત્તાવીસ દીકરીઓ હતી. તે બધાના લગ્ન ચંદ્રદેવ સાથે થયા હતા. પણ ચંદ્રને તેનો તમામ સ્નેહ અને પ્રેમ માત્ર રોહિણી માટે જ હતો. દક્ષ પ્રજાપતિની અન્ય પુત્રીઓ તેમના આ કૃત્યથી ખૂબ જ નાખુશ હતી. તેણે તેના પિતાને તેની દુઃખદ વાર્તા સંભળાવી. દક્ષ પ્રજાપતિએ આ વાત ચંદ્રદેવને ઘણી રીતે સમજાવી.
પણ રોહિણીની જાદુ હેઠળ રહેલા તેના હૃદય પર આની કોઈ અસર થઈ ન હતી. આખરે, દક્ષ ગુસ્સે થયો અને તેને 'ક્ષીણ' થવાનો શ્રાપ આપ્યો. આ શ્રાપને કારણે ચંદ્રદેવ તરત જ કમજોર થઈ ગયા. ક્ષયથી પીડાતાની સાથે જ પૃથ્વી પર શુભ અને શીતળતા વરસાવવાનું તેમનું તમામ કાર્ય અટકી ગયું. ચારેબાજુ ભયનો માહોલ હતો. ચંદ્ર પણ ખૂબ ઉદાસ અને ચિંતિત હતો.
તેમની પ્રાર્થના સાંભળીને ઈન્દ્રાદિ દેવતા અને વસિષ્ઠ જેવા ઋષિઓ તેમના મોક્ષ માટે દાદા બ્રહ્માજી પાસે ગયા. આ બધું સાંભળીને બ્રહ્માજીએ કહ્યું - 'તેના શ્રાપમાંથી મુક્તિ મેળવવા માટે ચંદ્રે અન્ય દેવતાઓ સાથે પવિત્ર પ્રભાસક્ષેત્રમાં જઈને મૃત્યુંજય ભગવાન શિવની પૂજા કરવી જોઈએ. તેની કૃપાથી તેનો શ્રાપ ચોક્કસપણે નાશ પામશે અને તે રોગથી મુક્ત થઈ જશે.
તેમના કથન મુજબ ચંદ્રદેવે ભગવાન મૃત્યુંજયની પૂજાનું સમગ્ર કાર્ય પૂર્ણ કર્યું. કઠોર તપસ્યા કરતી વખતે તેમણે મૃત્યુંજય મંત્રનો દસ કરોડ વખત જાપ કર્યો. આનાથી પ્રસન્ન થઈને મૃત્યુંજય-ભગવાન શિવે તેમને અમરત્વનું વરદાન આપ્યું. તેણે કહ્યું- 'ચંદ્રદેવ! શોક કરશો નહીં. તમારા શ્રાપથી મારા વરનો ઉદ્ધાર તો થશે જ, પરંતુ પ્રજાપતિ દક્ષના શબ્દોનું પણ રક્ષણ થશે.
કૃષ્ણ પક્ષમાં દરરોજ તમારી દરેક કળામાં ઘટાડો થશે, પરંતુ શુક્લ પક્ષમાં ફરીથી તમારી દરેક કળા એ જ ક્રમમાં વધશે. આ રીતે, દરેક પૂર્ણિમાએ તમને પૂર્ણ ચંદ્રનો પ્રકાશ મળતો રહેશે. ચંદ્રને મળેલા આ વરદાનથી વિશ્વના તમામ જીવો ખુશ થઈ ગયા. સુધાકર ચંદ્રદેવે ફરીથી દસ દિશાઓમાં સુધાનો વરસાદ કરવાનું કામ શરૂ કર્યું.
શ્રાપમાંથી મુક્ત થયા પછી, ચંદ્રદેવે અન્ય દેવતાઓ સાથે ભગવાન મૃત્યુંજયને તેમના જીવનના ઉદ્ધાર માટે માતા પાર્વતી સાથે કાયમ માટે અહીં રહેવાની પ્રાર્થના કરી. ભગવાન શિવે તેમની પ્રાર્થના સ્વીકારી અને જ્યોતર્લિંગના રૂપમાં માતા પાર્વતી સાથે અહીં રહેવા લાગ્યા.
પવિત્ર પ્રભાસક્ષેત્રમાં આવેલા આ સોમનાથ-જ્યોર્તિલિંગનો મહિમા મહાભારત, શ્રીમદ ભાગવત અને સ્કંદપુરાણ વગેરેમાં વિગતવાર વર્ણવેલ છે. ચંદ્રનું પણ એક નામ સોમ છે, તેણે ભગવાન શિવને પોતાના ભગવાન માનીને અહીં તપસ્યા કરી હતી.
તેથી આ જ્યોતિર્લિંગને સોમનાથ કહેવામાં આવે છે, તેના દર્શન, પૂજા-અર્ચનાથી ભક્તોના પૂર્વજન્મના તમામ પાપો અને કુકર્મોનો નાશ થાય છે. તેઓ ભગવાન શિવ અને માતા પાર્વતીના શાશ્વત આશીર્વાદના પ્રાપ્તકર્તા બને છે. મોક્ષનો માર્ગ તેમના માટે સરળતાથી સુલભ બની જાય છે. તેની લૌકિક અને બહારની તમામ પ્રવૃત્તિઓ આપોઆપ સફળ થઈ જાય છે.
ભારતીય ઉપખંડના પશ્ચિમમાં અરબી સમુદ્રના કિનારે આવેલા આદિ જ્યોતિર્લિંગ શ્રી સોમનાથ મહાદેવ મંદિરની સુંદરતા અનોખી છે. આ તીર્થસ્થાન દેશના સૌથી જૂના તીર્થસ્થાનોમાંનું એક છે અને સ્કંદપુરાણમ, શ્રીમદ ભાગવત ગીતા, શિવપુરાણમ વગેરે જેવા પ્રાચીન ગ્રંથોમાં પણ તેનો ઉલ્લેખ છે. સોમેશ્વર મહાદેવનો મહિમા ઋગ્વેદમાં પણ જણાવવામાં આવ્યો છે.
આ લિંગને શિવના બાર જ્યોતિર્લિંગોમાંનું પ્રથમ જ્યોતિર્લિંગ માનવામાં આવે છે. ઐતિહાસિક સ્ત્રોતો અનુસાર, આક્રમણકારોએ આ મંદિર પર 6 વખત હુમલો કર્યો હતો. તેમ છતાં, આ મંદિરનું હાલનું અસ્તિત્વ તેના પુનર્નિર્માણના પ્રયત્નો અને સાંપ્રદાયિક સંવાદિતાનું પ્રતિબિંબ છે. સાતમી વખત આ મંદિર કૈલાશ મહામેરુ પ્રસાદ શૈલીમાં બનાવવામાં આવ્યું છે. સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ પણ તેના નિર્માણ કાર્ય સાથે સંકળાયેલા છે.
આ મંદિર ત્રણ મુખ્ય ભાગોમાં વહેંચાયેલું છે - ગર્ભગૃહ, સભામંડપ અને નૃત્યમંડપ. તેમાં 150 ફૂટ ઊંચું શિખર છે. તેના શિખર પર સ્થિત કલશનું વજન દસ ટન છે અને તેનો ધ્વજ 27 ફૂટ ઊંચો છે. તેના અવરોધ વિનાના દરિયાઈ માર્ગ - ત્રિષ્ટંભ વિશે, એવું માનવામાં આવે છે કે આ દરિયાઈ માર્ગ પરોક્ષ રીતે દક્ષિણ ધ્રુવમાં સમાપ્ત થાય છે. આ આપણા પ્રાચીન જ્ઞાન અને શાણપણનો અદ્ભુત પુરાવો માનવામાં આવે છે. આ મંદિરનું પુનઃ નિર્માણ રાણી અહલ્યાબાઈએ કરાવ્યું હતું.
કેવી રીતે પહોંચવું?
હવાઈ માર્ગ- સોમનાથથી 55 કિમી દૂર આવેલા કેશોદ નામના સ્થળેથી મુંબઈ માટે સીધી હવાઈ સેવા છે. કેશોદ અને સોમનાથ વચ્ચે બસ અને ટેક્સી સેવા પણ છે.
રેલ માર્ગ- સોમનાથનું સૌથી નજીકનું રેલ્વે સ્ટેશન વેરાવળ છે, જે ત્યાંથી માત્ર સાત કિલોમીટરના અંતરે આવેલું છે. અહીંથી અમદાવાદ અને ગુજરાતના અન્ય સ્થળો સાથે સીધું જોડાણ છે.
માર્ગ પરિવહન- સોમનાથ વેરાવળથી 7 કિલોમીટર, મુંબઈ 889 કિલોમીટર, અમદાવાદ 400 કિલોમીટર, ભાવનગર 266 કિલોમીટર, જૂનાગઢ 85 કિલોમીટર અને પોરબંદર 122 કિલોમીટરના અંતરે આવેલું છે. સમગ્ર રાજ્યમાં આ સ્થળે જવા માટે બસ સેવા ઉપલબ્ધ છે.
