Tripur sundari shakti peeth tripura- દેવી ભાગવત પુરાણમાં 108, કાલિકા પુરાણમાં 26, શિવચરિત્રમાં 51, દુર્ગા શપ્તસતી અને તંત્રચૂડામણિમાં 52 જણાવવામાં આવી છે. સામાન્ય રીતે: 51 શક્તિપીઠો ગણવામાં આવે છે. તંત્રચુડામણિમાં લગભગ 52 શક્તિપીઠોનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. આ વખતે માતા સતીની શક્તિપીઠોમાં મનસા દાક્ષાયણી કૈલાશ માનસરોવર શક્તિપીઠ વિશે માહિતી રજૂ કરવામાં આવી છે.
કેવી રીતે બન્યું આ શક્તિપીઠઃ જ્યારે મહાદેવ શિવજીની પત્ની સતી પોતાના પિતા રાજા દક્ષના યજ્ઞમાં પોતાના પતિનું અપમાન સહન ન કરી શક્યા ત્યારે તેઓ તેજ યજ્ઞમાં કુદીને ભસ્મ થઈ ગયા. જ્યારે ભગવાન શિવને આ વાતની જાણ થઈ ત્યારે તેમણે પોતાના ગણ વીરભદ્રને મોકલી, યજ્ઞ સ્થળનો નાશ કર્યો અને રાજા દક્ષનું માથું કાપી નાખ્યું. બીજી બાજુ ભગવાન શિવ પોતાની પત્ની સતીના બળી ગયેલા શરીરને લઈને વિલાપ કરતા સર્વત્ર ફરતા હતા. જ્યાં પણ માતાના શરીરના અંગો અને ઘરેણા પડ્યા, ત્યાં શક્તિપીઠ બની ગયુ.
ત્રિપુરા-ત્રિપુર સુંદરી: ભારતના ત્રિપુરા રાજ્યમાં ઉદરપુર નજીક રાધાકિશોરપુર ગામના માતાબાડી પર્વત શિખર પર માતાનો જમણો પગ પડ્યો હતો. તેની શક્તિ ત્રિપુરા સુંદરી છે અને ભૈરવ ત્રિપુરેશ કહેવાય છે. દક્ષિણ ત્રિપુરા: ઉદયપુર શહેરથી ત્રણ કિલોમીટર દૂર, રાજ-રાજેશ્વરી ત્રિપુરા સુંદરીનું ભવ્ય મંદિર રાધા કિશોર ગામમાં આવેલું છે, જે ઉદયપુર શહેરની દક્ષિણ-પશ્ચિમમાં આવે છે. અહીં સતીનો દક્ષિણ 'પાદ' પડ્યો હતો. અહીંની શક્તિ ત્રિપુરા સુંદરી છે અને શિવ ત્રિપુરેશ છે. આ પાછળની જગ્યાને 'કુર્ભાપીઠ' પણ કહેવામાં આવે છે.
ત્રિપુરા સુંદરીનું શક્તિપીઠ ભારતના ત્રિપુરા રાજ્યમાં આવેલું છે એવું માનવામાં આવે છે કે માતાએ પહેરેલા વસ્ત્રો અહીં પડ્યા હતા. ત્રિપુર સુંદરી શક્તિપીઠ એ ભારતના અજાણ્યા 108 અને જાણીતા 51 પીઠોમાંથી એક છે. દેવી લલિતાને ત્રિપુરા સુંદરી પણ કહેવામાં આવે છે. ષોડશી એ મહેશ્વરી શક્તિની દેવતા શક્તિ છે. તેને ચાર હાથ અને ત્રણ આંખો છે. આમાં સોળ કળાઓ પૂર્ણ છે, તેથી તેને ષોડશી પણ કહેવાય છે. ઉલ્લેખનીય છે કે મહાવિદ્યા સમુદાયમાં ત્રિપુરા નામની ઘણી દેવીઓ છે, જેમાંથી ત્રિપુરા-ભૈરવી, ત્રિપુરા અને ત્રિપુરા સુંદરી ખાસ ઉલ્લેખનીય છે.
દેવી પુરાણમાં લલિતા અને અન્ય શક્તિઓનું વર્ણન જોવા મળે છે. ભગવાન શંકરને પોતાના હૃદયમાં રાખ્યા પછી, સતી નૈમિષમાં લિંગધારિણીના નામથી પ્રસિદ્ધ થયા અને લલિતા દેવી તરીકે ઓળખાયા. બીજી વાર્તા અનુસાર, ભગવાન દ્વારા છોડવામાં આવેલા ચક્રને કારણે અંડરવર્લ્ડનો અંત આવ્યો ત્યારે લલિતા દેવી પ્રગટ થયા. આ સ્થિતિથી પરેશાન થઈને ઋષિ-મુનિઓ પણ ડરી જાય છે અને આખી પૃથ્વી ધીમે ધીમે ડૂબવા લાગે છે. ત્યારપછી બધા ઋષિઓ માતા લલિતા દેવીની પૂજા કરવા લાગે છે. તેમની પ્રાર્થનાથી પ્રસન્ન થઈને દેવી જી પ્રગટ થાય છે અને આ વિનાશક ચક્રને રોકે છે. સર્જન ફરી નવું જીવન શોધે છે
