મોદી સરકાર શા માટે ઈચ્છે છે 'વન નેશન, વન ઈલેક્શન'? આ કેટલું પ્રેકટિકલ છે?
મંગળવાર, 17 ડિસેમ્બર 2024 (23:25 IST)
મોદી કેબિનેટે બુધવારે (18 સપ્ટેમ્બર) વન નેશન વન ઇલેક્શનના પ્રસ્તાવને મંજૂરી આપી હતી. આ અંતર્ગત લોકસભા અને રાજ્ય વિધાનસભાની ચૂંટણી એક સાથે કરાવવાનો પ્રસ્તાવ છે. જ્યારે 100 દિવસમાં સ્થાનિક સંસ્થાઓની ચૂંટણી યોજવાની જોગવાઈ છે. 15 ઓગસ્ટના રોજ લાલ કિલ્લાની કિલ્લા પરથી પીએમ મોદીએ 'વન નેશન વન ઇલેક્શન'ને ભારતની જરૂરિયાત ગણાવી હતી. મોદીએ કહ્યું હતું કે દર થોડા મહિને ક્યાંક ને ક્યાંક ચૂંટણી યોજાઈ રહી છે. જેના કારણે વિકાસ કાર્યોને અસર થાય છે. હવે કેબિનેટની મંજૂરી મળ્યા બાદ સરકાર નવેમ્બર-ડિસેમ્બરમાં યોજાનાર સંસદના શિયાળુ સત્રમાં વન નેશન વન ઈલેક્શન બિલ રજૂ કરશે. સરકાર તેને 2029થી લાગુ કરવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે.
ચાલો સમજીએ કે વન નેશન વન ઇલેક્શન શું છે? જો આ કાયદો બને તો તેનો અમલ કરવો કેટલો સરળ કે કેટલો અઘરો હશે? વન નેશન વન ઇલેક્શનના ફાયદા અને ગેરફાયદા શું છે:-
વન નેશન વન ઇલેક્શન એટલે શું?
વન નેશન વન ઇલેક્શનનો અર્થ એ છે કે સમગ્ર દેશમાં લોકસભા અને રાજ્ય વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ એકસાથે યોજવી જોઈએ. એટલે કે લોકસભા અને વિધાનસભાના સભ્યોને ચૂંટવા માટે મતદારો એક જ દિવસે પોતાનો મત આપશે.
'એક રાષ્ટ્ર, એક ચૂંટણી' ભારતની ચૂંટણીમાં કેટલો બદલાવ લાવશે? એસેમ્બલીની બાકીની ટર્મનું શું થશે? દરેક પ્રશ્નનો જવાબ જાણો
જો ચૂંટણી કાયદો બનાવવામાં આવે અને તેનો અમલ થાય તો શું થશે?
-વન નેશન, વન ઇલેક્શન તરફ આગળ વધવા માટે સરકારે માત્ર એક જ વાર મોટું પગલું ભરવું પડશે.
-આ તારીખે જ તમામ રાજ્યોની વિધાનસભાઓનું વિસર્જન કરવામાં આવશે.
-આ પછી, પ્રથમ તબક્કામાં, લોકસભાની મુદત અનુસાર તમામ વિધાનસભાઓ માટે ચૂંટણી યોજાશે.
100 દિવસમાં બીજા તબક્કામાં નગરપાલિકા અને પંચાયતની ચૂંટણી યોજાશે.
-આ તમામ ચૂંટણીઓ માટે એક જ મતદાર યાદી હશે.
-લોકશાહીમાં કોઈપણ સરકાર પડી શકે છે. આવી સ્થિતિમાં, જો અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવને કારણે લોકસભા અથવા કોઈપણ વિધાનસભા ભંગ કરવામાં આવે છે, તો એવું સૂચન કરવામાં આવ્યું છે કે ગૃહમાં જેટલો સમય બાકી છે તેટલા જ સમયગાળા માટે નવી ચૂંટણીઓ યોજવી જોઈએ.
આ પછી લોકસભા માટે નવેસરથી ચૂંટણી યોજવી જોઈએ.
-આ કાયદો પસાર કરવા માટે 18 બંધારણીય સુધારા જરૂરી રહેશે. મોટાભાગના સુધારામાં રાજ્યોની મંજૂરી જરૂરી નથી.
-આ પ્રસ્તાવ પર આગળ વધતા પહેલા દેશભરની જનતા અને વિવિધ નાગરિક સંગઠનોનો અભિપ્રાય લેવામાં આવશે.
વન નેશન વન ઇલેક્શન પર કોવિંદ કમિટીએ શું સૂચન આપ્યું?
-કોવિંદ સમિતિએ સૂચન કર્યું કે તમામ રાજ્યોની વિધાનસભાઓનો કાર્યકાળ આગામી લોકસભા ચૂંટણી એટલે કે 2029 સુધી લંબાવવામાં આવે.
-પ્રથમ તબક્કામાં લોકસભા અને વિધાનસભાની ચૂંટણી એક સાથે થઈ શકે છે. બીજા તબક્કામાં 100 દિવસની અંદર નાગરિક ચૂંટણીઓ યોજાઈ શકે છે.
- ત્રિશંકુ વિધાનસભા અને અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવના કિસ્સામાં, કાર્યકાળના બાકીના 5 વર્ષ માટે નવી ચૂંટણીઓ યોજવામાં આવી શકે છે.
-ચૂંટણી પંચ રાજ્ય ચૂંટણી સત્તાવાળાઓ સાથે પરામર્શ કરીને લોકસભા, વિધાનસભા અને સ્થાનિક સંસ્થાઓની ચૂંટણીઓ માટે એક જ મતદાર યાદી અને મતદાર ઓળખ કાર્ડ તૈયાર કરી શકે છે.
-કોવિંદ પેનલે એકસાથે ચૂંટણી યોજવા માટે ઉપકરણો, મેન પાવર અને સુરક્ષા દળોના આગોતરા આયોજનની પણ ભલામણ કરી છે.
"દેશને ઘણો ફાયદો થશે...": પીએમ મોદીએ 'વન નેશન, વન ઇલેક્શન' લાગુ કરવાની પ્રતિબદ્ધતા વ્યક્ત કરી
શું દેશમાં અગાઉ એક સાથે ચૂંટણી થઈ છે?
ભારતની આઝાદી પછી, 1952, 1957, 1962 અને 1967માં લોકસભા અને વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ એક સાથે યોજાઈ હતી. જો કે, 1968 અને 1969 માં, ઘણી રાજ્ય વિધાનસભાઓનો કાર્યકાળ સમય પહેલા સમાપ્ત થઈ ગયો. 1970માં, ઈન્દિરા ગાંધીએ લોકસભાનો પાંચ વર્ષનો કાર્યકાળ પૂરો થાય તે પહેલાં જ તેને ભંગ કરવાનું સૂચન કર્યું હતું. આ સાથે તેણે ભારતમાં એક સાથે ચૂંટણી યોજવાની પરંપરાને પણ તોડી નાખી. જ્યારે મૂળ લોકસભાની ચૂંટણી 1972માં યોજાવાની હતી. હવે મોદી સરકાર ફરીથી તેને લાગુ કરવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે.
વન નેશન વન ઇલેક્શનને કયા પક્ષોએ સમર્થન આપ્યું?
કેન્દ્રીય કેબિનેટે આ પ્રસ્તાવ સર્વસંમતિથી પસાર કર્યો છે. મતલબ કે એનડીએમાં સામેલ પક્ષો તેના પક્ષમાં છે. એટલે કે દરખાસ્ત પસાર કરતા પહેલા જ સરકારે બધાને વિશ્વાસમાં લીધા હતા. વન નેશન વન ઇલેક્શનને BJP, JDU, AIADMK, NPP, BJD, અકાલી દળ, LJP(R), અપના દળ (સોનેલાલ), ઓલ ઝારખંડ સ્ટુડન્ટ્સ યુનિયન, આસામ ગણ પરિષદ અને શિવસેના (શિંદે જૂથ) દ્વારા સમર્થન આપવામાં આવ્યું છે. ખાસ વાત એ છે કે બહુજન સમાજ પાર્ટીના વડા માયાવતીએ પણ X પર પોસ્ટ કરીને વન નેશન વન ઇલેક્શનનું સમર્થન કર્યું છે. માયાવતીએ તેને પાર્ટીનું સકારાત્મક વલણ ગણાવ્યું છે.
રિપોર્ટ કેવી રીતે તૈયાર થયો?
આ માટે સમિતિએ 62 રાજકીય પક્ષોનો સંપર્ક કર્યો હતો. જેમાંથી 32 પાર્ટીઓએ વન નેશન વન ઈલેક્શનને સમર્થન આપ્યું હતું. તે જ સમયે, 15 પક્ષોએ તેનો વિરોધ કર્યો હતો. જ્યારે 15 પક્ષો એવા હતા જેમણે જવાબ આપ્યો ન હતો. 191 દિવસના સંશોધન પછી, સમિતિએ 14 માર્ચે રાષ્ટ્રપતિ દ્રૌપદી મુર્મુને પોતાનો રિપોર્ટ સોંપ્યો. સમિતિનો અહેવાલ 18 હજાર 626 પાનાનો છે.
લોકશાહીને વધુ ગતિશીલ બનાવવા માટે મહત્વપૂર્ણ પગલું: 'એક રાષ્ટ્ર, એક ચૂંટણી'ને કેબિનેટની મંજૂરી પછી પીએમ મોદી
કયા દેશોમાં એક સાથે ચૂંટણી યોજાય છે?
-બાય ધ વે, ઘણા દેશોમાં આવી ચૂંટણીઓ પહેલાથી જ એક સાથે યોજાય છે. દક્ષિણ આફ્રિકામાં દર 5 વર્ષે એકસાથે રાષ્ટ્રીય અને પ્રાંતીય ચૂંટણીઓ યોજાય છે. સ્થાનિક સંસ્થાઓની ચૂંટણી બે વર્ષ પછી યોજાય છે.
-સ્વીડનમાં દર ચાર વર્ષે રાષ્ટ્રીય, પ્રાંતીય અને સ્થાનિક ચૂંટણીઓ એકસાથે યોજાય છે.
-ઈંગ્લેન્ડમાં પણ ફિક્સ્ડ ટર્મ પાર્લામેન્ટ એક્ટ, 2011 હેઠળ ચૂંટણીનું નિશ્ચિત સમયપત્રક છે.
-જો જર્મની અને જાપાનની વાત કરીએ તો અહીં પહેલા પીએમની પસંદગી થાય છે અને પછી બાકીની ચૂંટણીઓ થાય છે.
-આ જ રીતે ઈન્ડોનેશિયામાં પણ રાષ્ટ્રપતિ અને ઉપરાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણી એક સાથે થાય છે.
વન નેશન વન ઇલેક્શન અંગે સરકારે શું દલીલો આપી?
-સરકારે કહ્યું કે વન નેશન વન ઈલેક્શનથી સરકારનું કામ સરળ થઈ જશે.
-વારંવાર ચૂંટણીઓ સરકારનું ધ્યાન તેના કામ પરથી હટાવે છે.
-જો ચૂંટણી માત્ર એક જ વાર યોજાય તો સરકાર નીતિ ઘડતર અને તેના અમલીકરણ પર વધુ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી શકશે.
-એકવાર ચૂંટણી કરાવવાથી ખર્ચ ઘટશે અને સંસાધનોની પણ જરૂર પડશે.
-આજના સમયમાં ચૂંટણી બહુ મોંઘી બની ગઈ છે. માત્ર 2019ની ચૂંટણીમાં લગભગ 60 હજાર કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ થયો હતો.
-આ સિવાય વિધાનસભા ચૂંટણીમાં સરકાર, ઉમેદવારો અને પાર્ટીઓના અલગ-અલગ ખર્ચ હોય છે. એ બધું શમી જશે.
-એક સાથે ચૂંટણી યોજવાથી મતદાર નોંધણી અને મતદાર યાદી તૈયાર કરવાનું કામ સરળ બનશે. આ કામ એક જ વારમાં યોગ્ય રીતે કરી શકાય છે
-ઓછી ચૂંટણીના કારણે રાજ્યો પર કોઈ નાણાકીય બોજ નહીં પડે. વોટ માટે રેવાડી વહેંચવાનું કામ ઘટશે.
વન નેશન વન ઇલેક્શનના પડકારો શું હશે?
વન નેશન વન ઇલેક્શનના માર્ગમાં પહેલો પડકાર સંસદમાં જ આવશે. એક દેશ એક ચૂંટણી માટે ઘણા બંધારણીય સુધારાની જરૂર પડશે. આ માટે સરકાર સમક્ષ સંસદના બંને ગૃહોમાં બે તૃતીયાંશ બહુમતી મેળવવાનો પડકાર છે.
-રાજ્યસભામાં સરકાર પાસે સંપૂર્ણ બહુમતી નથી. 245 બેઠકોમાંથી એનડીએને માત્ર 112 બેઠકો મળી છે, જ્યારે બે તૃતીયાંશ બહુમતીનો આંકડો 164 થશે.
-વન નેશન વન ઈલેક્શનને લઈને ફેડરલિઝમ અંગે પણ ચિંતા છે. કેટલાક નિષ્ણાતો કહે છે કે આનાથી ભારતની રાજકીય વ્યવસ્થાના સંઘીય માળખાને અસર થશે. રાજ્ય સરકારોની સ્વાયત્તતામાં ઘટાડો થશે. કાયદા પંચે વર્તમાન બંધારણીય વ્યવસ્થામાં એક સાથે ચૂંટણીની વ્યવહારિકતા પર પણ સવાલો ઉઠાવ્યા છે.
-વ્યવહારિક રીતે કહીએ તો, એકસાથે ચૂંટણી યોજવા માટે મોટા પ્રમાણમાં સંસાધનોની જરૂર પડશે, જેની વ્યવસ્થા કરવી એ ચૂંટણી પંચ માટે મોટો પડકાર છે. એકસાથે ચૂંટણી કરાવવા માટે મોટી સંખ્યામાં EVM અને પ્રશિક્ષિત લોકોની જરૂર પડશે. જેથી કરીને સમગ્ર ચૂંટણી પ્રક્રિયા યોગ્ય રીતે પૂર્ણ થઈ શકે.
-વન નેશન વન ઈલેક્શનને લઈને લોકતાંત્રિક પ્રતિનિધિત્વનો પણ પ્રશ્ન છે. અવારનવાર યોજાતી ચૂંટણીઓ દ્વારા સમયાંતરે જનતા પોતાની પસંદગી નક્કી કરી શકે છે, પરંતુ જો 5 વર્ષ પછી જ આવું થશે તો જનતાની આ પસંદગીને વ્યક્ત કરવામાં મુશ્કેલી પડશે.
-આનાથી એક પક્ષના વર્ચસ્વનું જોખમ વધશે. ઘણા અભ્યાસો દર્શાવે છે કે જ્યારે પણ ચૂંટણીઓ એકસાથે યોજાય છે, ત્યારે એક જ પક્ષની રાષ્ટ્રીય અને રાજ્યની ચૂંટણીઓ જીતવાની શક્યતા વધી જાય છે. જેના કારણે સ્થાનિક અને રાષ્ટ્રીય મુદ્દાઓ ભળી જાય છે.
-વન નેશન વન ઈલેક્શનને લઈને ઘણી કાનૂની ગૂંચવણો છે. ઘણા નિષ્ણાતો કહે છે કે એક દેશનો કાયદો, એક ચૂંટણી ઘણા બંધારણીય સિદ્ધાંતોને પૂર્ણ કરવા પડશે.
2009 થી અત્યાર સુધી કેટલી વખત ચૂંટણી પ્રક્રિયા થઈ?
2009 થી, ચૂંટણી પંચે લોકસભા અને વિધાનસભા ચૂંટણી માટે 34 વખત ચૂંટણી પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરી છે. આમાંની ઘણી ચૂંટણીઓ લોકસભા અને અનેક રાજ્યોની વિધાનસભાઓ માટે એકસાથે અથવા તો ક્યારેક અલગ-અલગ રીતે યોજાઈ છે. આ દિવસોમાં હરિયાણા અને જમ્મુ-કાશ્મીરની ચૂંટણી પ્રક્રિયા એક સાથે થઈ રહી છે. જો એક દેશ, એક ચૂંટણી હોય, તો આ ચૂંટણી પ્રક્રિયા પાંચ વર્ષમાં માત્ર એક જ વાર યોજવામાં આવે છે અથવા જો કેટલીક વિધાનસભાઓનું વિસર્જન કરવામાં આવે છે, તો પછી ઘણી વખત ચૂંટણીઓ યોજવામાં આવશે.
-લોકસભામાં પણ 543 બેઠકોમાંથી બે તૃતીયાંશ બહુમતીનો આંકડો 362 છે, જ્યારે NDA પાસે માત્ર 292 બેઠકો છે. જો કે, મતદાનમાં ભાગ લેતા સભ્યોની સંખ્યાના આધારે બે તૃતીયાંશ બહુમતીનો નિર્ણય લેવામાં આવે છે.
